Shakespeare’in sahnesi dönüşümlüdür; antik ve modern tiyatronun bir çarpışması; hala hissettiğimiz bir deprem; bugün bile tam yakalayamadığımız radikal bir gelişme. Onun Globe Tiyatrosu’nda sokaktan insanla (ayakta durulan alan) saray soylu
DEVAMIlarının (üstü kapalı koltuklar) bir araya gelişini; böylece toplumun ve tüm zevklerinin kaynaşmasını görürüz. Bu basit gerçek oyunlarında pek çok farklı açıdan patlama yaratır.

Sokak bize açık, cüretkar, popüler hikayeler, aksiyonu açarak yoruma, itiraza ve kahkahaya yol açan monologlar, toplumun çalışan, hizmetçi ve suçlu kesiminden olağanüstü karakterler, debdebe, ritüel, törensel bir müzik ve dans, ve seyirciyi içine alan cömert bir komedi ve epik bir siyasal trajedi sunar. Soylularsa bize modern tiyatronun eksiksiz bir şekilde yaratımında rol oynayan, özgün bir şekilde detaylı, içine çeken bir metin, düşünce ve eylem bazında komplike karakterler, zarafet, psikoloji ve incelikli zeka sunar. Bu Shakespeare’in oyunlarındaki özel karakteri doğuran iki faktörün kombinasyonudur. Genel olarak göz ardı edilen ve yüzeysel bir komedi olarak değerlendirilen Yanlışlıklar Komedyası'nda, Shakespeare’in özünü temiz, parlak bir kristal gibi görüyoruz. . Bu minyatür başyapıt, bu genç ve neredeyse naif kalemden çıkan pırlanta, Antik Çağlara ait olduğu bilinen klasik bir fars öyküsünü eğlendirici bir yetenekle ortaya çıkartmakla kalmaz, aynı zamanda daha sonra Bir Yaz Dönümü Gecesi Rüyası, Kış Masalı, Hamlet, On ikinci Gece, Fırtına ve olağanüstü soytarılarını yaratacak duygusal, iç gözleme dayalı, doğaüstü, psikolojik ve sosyal kaslarını esnetir. Son sahnesinde, bir dükle, baş rahibeyi, bir fahişe ve polisi, yanlarında hizmetkârlar ve köleler olan tüccar ve aristokratları mucizevî bir aile buluşmasını paylaşmak için bir araya getirir.

Oyun sürecinde efendi ve kölelerle yetenekli bir şekilde oynar, evliliğin gerçeklerini bilimsel bir kesinlikle irdeler, kâhince kapitalizmin parayı insani ve sosyal değerlerin yerine koyma eğilimini inceler ve hatta ayrıştırıcı ve yıkıcı bir güç olan radikal dincilik ve zorbalıkla alay etmeyi bile başarır (Doktor Pinch, Malvolio’nun, Oliver Cromwells’in yobazlarının, Arthur Miller’ın Salem radikallerinin ve günümüzdeki din savaşçılarının öncülüdür). Olağanüstü son sahnede, başrahibe bireysel çözümleme ve evrimin, akrabalar arasındaki karşılıklı uzlaşma ve anlaşmanın, sosyal varlıklar olarak bir arada yaşamamızın yolunun birbirimizin hikâyesini dinlememiz gerekliliği olduğunu görür. Ve bu burada bir araya gelmiş, bir günlük hatanın acısını çeken her bireyin ziyafete davet edilmesi gerektiği anlamına gelir. Köle Dük’le, fahişe de baş rahibeyle yan yana oturur. Shakespeare için bu hiçbir zaman duygusal bir şey değildir. Oyunları seyircisinde yankılanır ve bu onun dünyayı paylaşılan bir gerçeklik olarak görme şeklidir. Kusurlu, acı verici ama umut dolu. Benim ya da senin değil, ama bizim. Başlangıçta Dük Siraküzalı bir tüccar olan Egeon’la isimsiz bir devlet düşmanı olarak konuşur ama sona gelindiğinde Egeon şölenin şeref konuğudur. İngiliz Hükümeti’ni sarsmak ve mültecileri bir yığın, kimliksiz bir kitle olarak görmelerine son vermek için, Türkiye kıyılarına vurmuş 4 yaşındaki bir çocuğun zavallı bedeninin fotoğrafı gerekti. Herkes anlatılması ve dinlenmesi gereken özgün bir hikâyeye sahip birer bireydir. Bu birey Yanlışlıklar Komedyası'nda, basit bir gerçeği anlatan bir köledir: Bu dünyaya kardeş olarak geldik ve şimdi el ele vermeliyiz, kimseyi bir diğerinin önüne koymadan. Biz ne zaman bu düşünceyi yakalayabileceğiz? Shakespeare’in oyunları (tüm diğer oyunlar gibi) zengin-elit kesimin mülkü değildir. Sadece İngilizce konuşanların mülkü de değildir. Bu oyunu Royal Shakespeare Company’de yönettikten yirmi yıl sonra onu hikâyenin geçtiği ama Shakespeare’in hakkında hiçbir şey bilmediği Türkiye’de tekrar ziyaret etmek bana yoğun bir keyif verdi. Shakespeare'in hayal gücü herhangi bir ulusal sınır tanımaz. Oyunları, onları konuşmak, dinlemek ve hissetmek isteyen diller arasında yolculuk yapar. BBT ve seyircisi en iyisini hak ediyor ve naçizane olarak bunu sunduğumu umuyorum.

Tim SUPPLE
DAHA AZ GÖSTER