Çehov’un Komedisi
Bir Çehov oyununun sahnelenişinde doğru bir rota çizebilmenin birincil koşulu, Çehov oyunlarının hepsinin – evet, hepsinin – özde “komedi” olduklarının kavranması, özümsenmesidir. Çehov onları öyle tasarlamış, öyle
DEVAMIyazmış ve öyle olduklarını savunmuştur. Bu elbette Çehov’un komedisidir, ona özgüdür; bu komedide güldürünün bilinen trükleri, tuzakları, kahkahaya kucak açan replikler, komik yanıta çanak tutan soru replikleri yoktur. Onunki “ince” bir komedidir. Orada, “komik”, insanoğlunun zayıflıklarından, tuhaflıklarından, zavallılıklarından, mutsuzluklarından, densizliklerinden, akılsızlıklarından kaynaklanır. Yaşamında çok sıklıkla – bilerek ya da bilmeyerek – gülünç şeyler yapıp, gülünç durumlara düşen ademoğlunun gülünçlüğüdür, bu kaynak. Ondan da bir adım ötede; hazin/acınası olanla, gülünç olanın – yaşamda olduğu gibi – etle kemik gibi, giderek tavukla yumurta gibi “birlikte”, “birbirinin içinde gizli” , “birbirinin içinden çıkan” olmaları biçimindeki ilintisidir.

Örnekse; Vanya’nın “Oh, Tanrım… kırk yedi yaşındayım, altmış yaşına kadar yaşayacağımı varsaysak, daha on üç yılım var… çok uzun! Bu on üç yılı nasıl geçireceğim? Ne yapacağım, ne ile dolduracağım onları?” sözleri bir yandan insanın içini sızlatırsa da, bir yandan gülünçtür: Bir kişinin, kendi kendine, yaşamının yıl kestirimini yapıp “kalan on üç yılı nasıl geçireceğinin” tasasına düşmesi absürddür, o nedenle gülünçtür; güldürür…
Telyegin’in , acıklı yaşamının özeti olan “karısının kaçışı” anlatısı gerçekten trajedisiyle kavrar bizi. Ne var ki ardından gelen “Hatta elimde ne varsa, sevdiği adamdan peydahladığı çocukların eğitimi için harcadım… Mutluluğumu yitirdim, ama gururum kaldı.” Sözlerindeki zavallılığın boyutu bizi trajik olandan gülünç olana taşır, bir çırpıda…
Pek ünlü sonbahar gülleri sahnesinde Vanya’nın öpüşmeyi gördüğünde bir anda dünyasının yıkılması karşısında dayanamaz, gözyaşları dökeriz. Hemen ardından gelen Astrov’un “Bugün, muhterem İvan Petroviç, hava pek fena sayılmaz (…)” sözleri beklenmedik buruk ironisiyle gülünçtür…

Vanya’nın trajik adam öldürme girişiminin acınası bir komiğe dönüşmesi, tiyatro yazınında bu doğrultuda eşsiz bir yer edinmiş sahnelerden biridir… Örnekler çoktur… Ve işte Çehov’un komedisi “yaşamda olanla” özdeştir, tüm yalınlığı ve sahiciliği ile.
DAHA AZ GÖSTER