Gogol, Müfettiş’in konusunu Puşkin’den almıştır. Puşkin, ona yaşadığı, gördüğü çevreden aldığı bir olayı önermiştir. O dönemde, Rusya’da, kendisine müfettiş süsü veren kişilere rastlanıyordu. Hükümet yeni düzenlemelere giriştiği için, devl
DEVAMIet dairelerini sık sık denetliyordu. Hatta Puşkin’i de bir gün, müfettiş sanmışlardı. Bu müfettişlerin pek çoğu, kendilerini tanıtmadan geziyordu.
Gogol, Müfettiş oyununa 1835 yılının Ekim ayında başladı. Aralık ayında bitirdi. Ancak Oyun Nisan 1836’da oynandı… Gogol, oyununu üç kez yeniden yazdı, ilk oynanışından sonra iki kez değiştirdi.
Yazar, Müfettiş’le devlet mekanizmasını alaya almadığını söylemesine karşın devleti de hiçbir zaman savunmamıştır. Gogol, Müfettiş’in geçtiği kasabayı, ‘ruhumuzun karanlık kenti’ diye tanımlamış, onun çirkinliklerini/ bayağılıklarını ortaya sermek gerektiğine inanmıştır. Bunu da ancak gerçek bir müfettişle, yani insanın kendi kendisini iğneleyerek yapabileceğini göstermiştir.
Müfettiş’teki karakterler, kötü kişilikler değildir. Dönemin eleştirmeni Belinski, oyundaki kaymakamdan söz ederken, “Şuna dikkat ediniz ki, kaymakam ahlaksız bir adam sayılamaz. Bütün bunlar onun ahlak gelişiminin, ödevlerini kavrayış tarzının doğal sonucudur” diyor. Kaymakam da kendisini bu yolda savunuyor; “Ben böyle davrananların ne birincisi ne de sonuncusuyum; herkes böyle yapıyor.”
Ancak Gogol, insan ruhunun karanlık kentinden dışarıya hiçbir ümit ışığı da göstermemiştir. Oyunda, adaletli bir mutlu son yoktur. Sahici müfettişin geldiğini haber veren jandarma, doğruluğun ve ümidin henüz ölmediğini müjdeler.
DAHA AZ GÖSTER